Činjenica da religija još uvek preživljava na pragu petog veka nakon naučne revolucije a priori predstavlja zagonetku za svakog ko se priklanja pozitivističkoj viziji sveta. Ali iako je religija sve do našeg doba istrajala kao deo dominantne ideologije, ona takođe, u podjednakoj meri, proizvodi borbene ideologije koje osporavaju društvene ili političke odnose koji su na snazi. Sa neospornim uspehom. Dve među ovim ideologijama pojavile su se u poslednjih nekoliko decenija: hrišćanska teologija oslobođenja i islamski fundamentalizam. Korelacija između snažnog uspona svakog od ovih pokreta i sudbine sekularne levice u dotičnim regijama ukazuje na njihove specifične osobine. Dok je sudbina teologije oslobođenja tesno povezana sa sekularnom levicom u Latinskoj Americi — gde funkcioniše kao sastavni deo levice uopšte, te se na taj način i doživljava — islamski fundamentalizam razvio se u većini zemalja sa većinskim muslimanskim stanovništvom kao protivnikom. On je odmenio levicu u pokušaju da kanališe pobunu protiv onoga što Karl Marks naziva "istinskom bedom", kao i protiv države i društva koji se smatraju odgovornim za nju. Ove oprečne korelacije — pozitivna u prvom, negativna u drugom slučaju — ukazuju na duboku razliku između ovih dvaju istorijskih pokreta.
Teologija oslobođenja pruža najizrazitiju savremenu manifestaciju onoga što Mišel Levi, služeći se pojmom koji je skovao Maks Veber, naziva "izborom po srodnosti" između hrišćanstva i socijalizma. Još preciznije, izbor po srodnosti o kome je ovde reč približava nasleđe ranog hrišćanstva — čija je iskorenjenost omogućila da hrišćanstvo postane institucionalizovana ideologija postojeće društvene dominacije — i "komunističkog" utopizma. Teolog Tomas Mincer je 1524-1525. godine na sličan način formulisao plan pobune germanskih seljaka služeći se hrišćanskom retorikom, što je Fridrih Engels 1850. godine opisao kao "imaginativni nagoveštaj komunizma".
Isti ovaj izbor po srodnosti objašnjava kako je došlo do toga da globalni talas političke radikalizacije ulevo, koji je započeo šezdesetih godina 20. veka, delimično usvoji hrišćansku dimenziju — prvenstveno u "perifernim" zemljama čije je većinsko stanovništvo bilo hrišćansko, siromašno i potlačeno. To se može uočiti u Latinskoj Americi, gde je radikalizacija, počev od ranih šezdesetih godina 20. veka, i pokrenuta Kubanskom revolucijom. Ključna razlika između ovog modernog talasa radikalizacije i pokreta germanskih seljaka koji je analizirao Engels leži u činjenici da se, u slučaju latinoameričkog konteksta, hrišćanska struja "komunističkog" utopizma nije toliko spajala sa nostalgijom za oblicima zajedničkog života iz prošlosti (čak i ako je bilo moguće pronaći takvu dimenziju kod urođeničkih naroda) koliko sa savremenim socijalističkim težnjama, poput onih koje su održavali latinoamerički revolucionarni marksisti.
Na ruševinama levice
Islamski fundamentalizam je, sa druge strane, iznikao na raspadajućem lešu progresivnog pokreta. Početkom sedamdesetih godina 20. veka radikalni nacionalizam čiji su nosioci bili pripadnici srednje klase doživeo je suton; suton simbolično obeležen smrću Gamala Abdela Nasera 1970. godine, tri godine nakon njegovog poraza od Izraela u Šestodnevnom ratu. U međuvremenu, reakcionarne snage koje koriste islam kao ideološki barjak šire se najvećim brojem zemalja sa većinskim muslimanskim stanovništvom, raspirujući plamen fundamentalizma i spaljujući u isto vreme ostatke levice. Popunjavajući prazninu stvorenu propašću potonjih, fundamentalizam nije oklevao da u podjednakoj meri postane glavna tendencija izrazito snažnog opiranja zapadnoj dominaciji — sklonosti koju je pokazivao od samog početka, ali koja je bila potisnuta tokom sekularne nacionalističke ere. Žestoko opiranje zapadnoj dominaciji iznova je prevladalo u krilu šiitskog islama nakon Islamske revolucije 1979. u Iranu, i izbilo u prvi plan u okviru sunitskog islama početkom (…)
