Pokušaj državnog udara u Turskoj 15. jula 2016. podsetio je na to do koje mere vojska ostaje glavni igrač u narušavanju ravnoteže političkih snaga. Ta institucija, koja je osnovana 1923. i dalji je naslednik modernizacije otomanskih snaga 1826, vodeća je militarna sila. Sa 800.000 muškaraca (ili milion i po ako računamo rezerviste i drugo osoblje) ona je osma svetska sila i druga, odmah nakon Sjedinjenih Američkih Država, u okviru Organizacije severnoatlantskog sporazuma (NATO).
Turska vojska postaje ključni stožer NATO-a nakon toga što je dugo bila ono što se nazivalo "prvom linijom odbrane" protiv bivšeg Sovjetskog Saveza i njegovih saveznika, Varšavskog pakta. Turske trupe intervenišu kao mirovne snage u nekoliko zemalja (Avganistan, Somalija, Kosovo...), a stacionirane su i na severnom Kipru. Nekoliko turskih jedinica steklo je iskustvo u borbama protiv kurdskih gerilaca od 1984. godine. I konačno, turska vojska je, sa godišnjim budžetom od dvadeset pet milijardi dolara (više od 3% BDP-a), važan ekonomski igrač — zahvaljujuči poslovima u vezi sa odbranom i različitim finansijskim institucijama (penzijski fondovi, banke, fondacije itd.).
Utemeljena na dva stuba, vojnom i ekonomskom, turska vojska je uvek imala ključnu ulogu u političkom životu kao čuvar nasleđa Mustafe Kemala Ataturka. posebno u odbrani sekularizma i teritorijalnog integriteta Turske. Nije prezala od direktnih intervencija radi okončanja krize i svrgavanja vlade, na primer tokom državnih udara 1960, 1971. i 1980. godine. U tom poslednjem udaru, koji je bio posebno nasilan prema pokretima levice i ekstremne levice, vojska je doprinela tome da se utemelji trajna militarna dominacija u turskom društvu. Ustav koji je donela hunta proširio je i osnažio ovlašćenja Saveta za nacionalnu bezbednost — organa kojim dominira vojska i čije smernice imaju prevagu nad civilnim vlastima. Jedna od posledica državnog udara 1980. bilo je i širenje militarističkog i bezbednosnog načina razmišljanja među turskom političkom elitom. Putem institucionalnog, ali isto tako i neformalnog prisustva, vojska ima mogućnost da utiče na politički život na mnogo suptilniji način nego putem državnog udara. To je bio slučaj u junu 1997. sa padom vlade premijera Nedžmetina Erbakana, jedva godinu dana nakon njegovog dolaska na vlast. Amblematična figura turskog islamističkog pokreta, Erbakan je bio primoran da podnese ostavku nakon serije preporuka i "snažnih" upozorenja Saveta za nacionalnu bezbednost, uz podršku velikog dela civilnog društva koje je neprijateljski raspoloženo prema dovođenju u pitanje laičkih temelja moderne turske države.
Metod podrivanja
Naučivši lekcije iz ove epizode, Erdogan je raskinuo sa Erbakanovom partijom i osnovao sopstvenu Partiju pravde i razvoja (tur. Adalet ve Kalkmma Partisi, AKP). Na vlasti od 2003. godine kao premijer, aktuelni predsednik (izabran 2014) do sada je uspevao da izbegne direktni sukob sa vojskom zahvaljujući strategiji obuzdavanja. Partija pravde i razvoja bila je u mogućnosti da ograniči moć vojske uspostavljanjem pravnih i institucionalnih reformi. Od 2003, oslanjajući se na pregovore o pristupanju Evropskoj uniji, partija je malo-pomalo počela nametati demilitarizaciju civilnih institucija i veću kontrolu vlade nad pitanjima odbrane. U ime neophodnog usklađivanja sa evropskim standardima, vojska je izgubila pravo nametanja odluka Savetu ministara i pravo intervencije u razvoju nacionalne politike. Potom su sledile zabrane zauzimanja nekih viših instanci, poput Saveta za visoko obrazovanje (tur. Yukseko retim Kurulu, YOK), uobičajeno bojno polje između branilaca sekularizma i islamista, kao i Turske radio-difuzne agencije (tur. Radyo ve Televizyon Ust Kurulu, RTUK). Sada više simbolični, vojni sudovi — predvodnici političke represije osamdesetih i devedesetih godina — više nisu ovlašćeni da sude civilima.
Suočena sa metodom podrivanja koju sprovodi AKP, visoka vojna komanda nije ostala pasivna. Bez direktnog suočavanja, pojačala je kritike i (…)
