Sredinom oktobra 2014, sportski list izveštava o četvrtfinalu Evropskog prvenstva u stonom tenisu: „U ženskim mečevima je Holanđanka Li Jiao (šampionka 2007. i 2011.) izgubila od Portugalke Fu Yu. Ona će u polufinalu igrati sa Šveđankom Li Fen, koja je porazila najbolju Evropljanku Shen Yanfei (broj 11 u svetu). Drugo polufinale će biti potpuno nemačko, između Shan Xiaona i Han Ying“.
Kada je reč o sticanju novog državljanstva, nisu svi stranci jednaki: vrhunski sportista, bogati preduzetnik ili prekvalifikovani imigrant imaju daleko više šansi od izbeglice bez novca za dobijanje novog pasoša. Diskreciona i oportunistička naturalizacija, koje se praktikuju u svim zemljama, daleko je od evropskog duha koji je početkom XIX veka doveo do kreiranja ovog administrativnog dokumenta. Zamišljen kao znak suvereniteta, pasoš je nekada simbolizovao prenos „monopola legitimnih sredstava kretanja“. prema rečima istoričara Džona Torpija, od privatnih entiteta ka javnim službama.
U starom režimu (Ancien Régime) u Francuskoj je građanskim statusom upravljala parohija: kmet je morao dobiti dozvolu od vlastelina za putovanje, a rob od svog gospodara; brodska kompanija je mogla, ne obazirući se na formalnosti, odbiti ukrcavanje putnika itd. Istovremeno sa razvojem međunarodnih migracija, rođenje nacionalnih država je pratila odlučnost da se utvrdi „ko pripada zajednici, a ko ne pripada, ko može otići i doći, a ko ne može“, čime se uspostavilo pravno odvajanje stranaca i pripadnika nacionalne zajednice. Potonji uživaju prava poput glasačkog, prava na kretanje zemljom, prava na diplomatsku zaštitu ili socijalnih prava, prava na rad u javnoj službi i slično, te moraju ispunjavati dužnosti, uglavnom vojne i poreske.
U cilju markiranja linije razdvajanja, sve zemlje su postepeno usvojile „zakone o državljanstvu“, čije glavne karakteristike i danas preovlađuju: mesto rođenja i porodičnog porekla za izvorno državljanstvo dobijeno odmah po rođenju; bračni status i mesto obitavanja za sticanje državljanstva „naturalizacijom“ - odobreno tokom života pojedinca. Određivanje ovih parametara odražava fizionimiju koju država nastoji dati stanovništvu, način na koji zamišlja konture svoje političke zajednice.
Prema Haškoj konvenciji iz 1930, jednom od retkih međunarodnih dokumenata koji regulišu zakone o nacionalnosti, precizirano je da „svaka država određuje svojim zakonodavstvom ko su njeni državljani“. To proizilazi iz njenog suvereniteta.
Krajem XIX veka se u Evropi sukobljavaju dve koncepcije. Jedna je francuska, inkluzivna i temelji se na pravu. „Princip suvereniteta je u naciji“, kaže Deklaracija o pravima čoveka iz 1789, inspirisana pamfletom opata Sjejesa „Šta je treći stalež?“ To je ono što preuzima Ernest Renan, razvijajući na svoj način političku koncepciju, „svakodnevni plebiscit građana“ naspram „rasne politike“. Drugu koncepciju, nemačku i ekskluzivnu, artikulisao je Johan Gotlib Fihte u svojim Govorima nemačkoj naciji. Nacija se određuje kao etnička zajednica, organski totalitet „autentičnog nemačkog duha“. Zakoni o državljanstvu su se dugo tumačili u svetlu ove opozicije: građanske nacije su primenjivale jus soli (pravo tla, odnosno pravo na sticanje državljanstva prema mestu rođenja), a etničke nacije jus sanguinis (pravo krvi, odnosno pravo sticanja državljanstva prema poreklu). Ovo uverenje, koje deli i bivši predsednik Nikola Sarkozi koji je 2012. rekao da je „Francuska – pravo na sticanje državljanstva prema mestu rođenja“. u velikoj meri je lažno. Zakon o državljanstvu nije inherentan državi: on je promenjiv proizvod njene migratorne istorije, političke i demografske situacije, pravne tradicije i diplomatskih odnosa.
Francusko pravo državljanstva se tokom XIX veka dva puta menjalo. U starom režimu se potčinjavanje zakonima zemlje zasnivalo na „principu pripadnosti“, odnosno na mudroj mešavini feudalnog kmetstva, koje vezuje pojedinca za zemlju vlastelina, i prava na osnovu mesta rođenja - Francuz je bio svako rođen u Francuskoj, ko je boravio u zemlji i ko priznaje autoritet njenog suverena. Ovaj princip je dominirao Evropom nekoliko vekova. Percipiran kao monarhijsko nasleđe, podriven je francuskom i američkom revolucijom. Napoleonov kodeks iz 1804. je, da bi označio raskid sa starim režimom, utemeljio izvorno državljanstvo na pravu krvi. Francuski model jus sanguinis – koji su imitirale Austrija 1811, Belgija 1831, Španija 1836, Pruska 1842, Italija 1865 – suprotstavlja se britanskom modelu prava tla, koji je još uvek na snazi u nekoliko bivših kolonija imperije, poput Pakistana i Novog Zelanda.
Ako je Francuska 1889. izabrala da se usaglasi sa Velikom Britanijom i da se vrati na pravo tla, to nije zbog toga što se njena koncepcija nacije iznenada promenila, već zato da bi odgovorila na dva povezana imperativa: ublažavanje demografskog deficita, koje je navodno prouzrokovao vojni poraz 1871, i integracija stranaca u nacionalnu zajednicu (a time i u vojnu silu). Dolazeći iz Belgije, Italije, Švajcarske i Nemačke od sredine veka pa nadalje, imigranti su dobijali decu rođenu u Francuskoj, koja nisi bila njeni građani. Bez promena u zakonu o državljanstvu, njihov broj se mogao uvećavati mehanički: 1851. ih je bilo 380 hiljada, a 1881. već milion, od ukupno 40 miliona stanovnica i stanovnika. Stoga je zakon promenjen.
Nemačka, koja je bila toliko vezana za pravo krvi, doživela je istu sudbinu koncem XX veka. Kasno postavši zemljom imigranata, sačuvala je srodstvo kao isključivi kriterijum prenosa državljanstva. Broj stranaca nije prestajao da raste: 1998, dve godine pre reforme, iznosio je 7,3 miliona, dvostruko više nego u Francuskoj, iako su im migracioni tokovi prilično uporedljivi. Tako je većina useljeničkih zemalja pre ili kasnije u svoje zakonodavstvo uvela jus soli, kao dodatak jus sanguinis: Italija, Španija, Portugal, SAD, Kanada, Australija, Južna Afrika, Brazil, Argentina...
U državama američkog kontinenta, čija istorija i osnivanje su usko povezani sa pojavom migracija, sticanje državljanstva prema mestu rođenja je posebno inkluzivno: svako dete rođeno sa one strane Atlantika može dobiti državljanstvo zemlje u kojoj je ugledalo svetlo dana. Evropa je restriktivnija. U Francuskoj, kao i u Danskoj ili Italiji - tri zemlje koje praktikuju „pravo državljanstva prema mestu rođenja uz odgodu“ – treba čekati punoletstvo i dokazati „stalno“ prebivalište na teritoriji radi dobijanja drugog pasoša. Ako je jedan od roditelja rođen u Francuskoj, u tom slučaju se državljanstvo dobija po rođenju: to je „dvostruko pravo tla“, koje se praktikuje i u Luksemburgu, Austriji i Španiji. „Evropsko iskustvo je pokazalo da masovna migracija koja vodi stabilizaciji snažnih populacija vrši pritisak u korist lakšeg dobijanja prava na državljanstvo, pritisak kojem se demokratije ne mogu dugo opirati“, zaključuju istoričari Patrik Vejl i Rendam Hansen.
Autoritarne države se lakše suočavaju sa time. Mnoge imigracijske države u Aziji i Africi se drže prava krvi. Moguće je da ovakav izbor izvorno potiče iz kolonizacije. Pravo tla koje je prednjačilo u francuskoj i britanskoj imperiji je dovelo do raslojavanja stanovništva. Posedujući zaštitu državljanstva, „domoroci“ ipak nisu bili građani i nisu uživali ista prava kao osobe u metropoli. Stekavši nezavisnost, neke nove afričke države su ukinule pravo tla i iskoristile pravo krvi radi stvaranja osećaja nacionalne kohezije u zemljama u kojima su granice stvorene nepoštovanjem lokalne stvarnosti.
Zanimanja zabranjena strancima: frizer, trgovac pića, direktor pogrebnog preduzeća...
Daleko od svog prvobitnog cilja, jus sanguinis često služi sprečavanju integracije stranaca, zadržavajući ih u statusu druge zone – isplativijem za državu domaćina. Sve zemlje sveta, u različitom stepenu, kažnjavaju strance, naročito držeći ih podalje od određenih socijalnih prava. U Francuskoj je nekoliko zanimanja u privatnom sektoru zabranjeno ne-evropskim imigrantima: direktor pogrebnog preduzeća, trgovac pića na malo, rukovodilac kompanije za nadzor... U Tajlandu je lista još duža: ne mogu biti ni frizeri, računovođe, turistički vodiči. I, kao u Vijetnamu i Kambodži, nemaju pristup vlasništvu nad zemljom. Ovaj status se, uz pomoć prava krvi, perpetuira iz jedne u drugu generaciju.
Praktikovan u svim zemljama sveta, jus sanguinis ima različite modalitete. U zemljama sa niskom stopom iseljavanja je ponekad vremenski (…)
