Lep je to roman, lepa je to priča (prevod stiha „C’est un beau roman, c’est une belle histoire“ iz šansone „Une belle histoire“ Mišela Fugena, prim. prev.): iako je nazivana „bolesnikom evrozone“ (The Economist, 3. jun 1999.), Nemačka je doživela čudesni oporavak zahvaljujući zakonima o prekarizaciji rada (Harcovim zakonima) usvojenim između 2003. i 2005. godine. Ove reforme su uspele da nemačke firme ponovo načine kompetitivnim, da podignu izvoz mercedesa i da ubede Emanuela Makrona da njihov recept isproba u Francuskoj. Kardinalna greška! Prema objašnjenju ekonomskog istoričara Stivena Grosa, „Da bi se shvatio uspeh Nemačke kao svetskog izvoznika treba gledati izvan njenih granica. Jer se njen model u ključnoj meri zasniva na trgovinskoj mreži država centralne i istočne Evrope“. Preciznije rečeno, zasniva se na neravnomernoj ekonomskoj razmeni koju je uspostavila sa Poljskom, Češkom, Mađarskom i Slovačkom – kvartetom država poznatim kao „višegradska grupa“ (misli se na Višegrad u Mađarskoj u kom je 15. februara 1991. potpisan ugovor o saradnji ovih država, prim. prev.). Već četvrt veka, bogata Nemačka koristi svoje susede metodom koju su Sjedinjene Američke Države stvorile otvarajući fabrike u Meksiku – autsorsingom u susedne zemlje.
Čvrsto uspostavljena još krajem XIX veka između Drugog rajha Ota fon Bizmarka i Habsburške monarhije, privilegovana ekonomska razmena između Nemačke i ostatka centralne Evrope nije nov fenomen. Donekle ograničena Hladnim ratom, ona se nastavila tokom 70-tih godina zahvaljujući Ostpolitik-u socijaldemokratskog kancelara Vilija Branta (1969-1974) uzevši oblik industrijskih, tehnoloških i bankarskih partnerstava. Pad Berlinskog zida označio je početak zverskog pira. Početkom devedesetih, u atmosferi industrijske apokalipse, nemačke multinacionalne kompanije su se okomile na privatizovana državna preduzeća. Kada je Folksvagenova kupovina čehoslovačkog proizvođača automobila Škoda otpočela ovo razgrabljivanje, kapitalistička Nemačka je počela da koristi postojeća postrojenja među svojim susedima kao osnovu za autsorsing.
U toj nameri pomogao joj je stari – slabo poznat i diskretan – mehanizam za izmeštanje proizvodnje: protok za unapređivanje (u originalu le trafic de perfectionnement passif – TPP). Ova procedura, kodifikovana u Evropskom pravnom sistemu 1986. godine, omogućava privremeni izvoz poluproizvoda (ili nesastavljenih delova) u zemlju koja nije članica Evropske zajednice u kojoj će biti transformisan, oblikovan – unapređen – pre nego što se ponovo uveze u zemlju porekla, delimično ili u potpunosti oslobođen carine. Nakon raspada Istočnog bloka, skok uvoznih kvota u državama centralne Evrope je nemačkim menadžerima otvorio neverovatne mogućnosti. Prebaciti hromiranje slavina ili poliranje lavaboa na prekvalifikovane ali sindikalno neorganizovane čehoslovačke radnike? Dati štof veštim poljskim prstima koji plate primaju u zlotima i pokupiti jakne koje će se prodavati pod berlinskom markom? Ljuštiti rakove u susednim državama? Sve to je moguće od devedesetih naovamo, kao da su granice u okviru EU već obrisane.
Od gvozdene zavese do „makiladora“
„Protok za unapređivanje je evropska varijanta američke mere koja je otvorila vrata za stvaranje makiladora (fabrike za sastavljanje poluproizvoda iz SAD sa statusom specijalnih ekonomskih zona, prim. prev.) u pograničnom predelu između Meksika i Sjedinjenih Američkih Država “, objašnjava ekonomistkinja Žuli Pelegrin. Nemačka ima više dobiti od izmeštanja dovršavanja proizvoda od bilo koje druge članice EU – najpre na polju industrije tekstila, ali i u oblastima elektronike i automobila: 1996. godine rajnske kompanije su ponovno uvezle dvadeset sedam puta više dovršenih proizvoda (izraženo u njihovoj vrednosti) od francuskih preduzeća. Te godine, protok za unapređivanje činio je 13% izvoza višegradske grupe prema EU, kao i 16% nemačkog uvoza iz ove zone. Neki sektori su se u potpunosti utopili: 86,1% nemačkog uvoza poljskog tekstila i odeće služi se ovim sistemom. Žuli Pelegrin konstatuje da su se za manje od jedne decenije „državne firme iz centralne i istočne Evrope integrisale u proizvodne lance koji su uglavnom pod kontrolom nemačkih firmi.“ Ovo preotimanje nacija koje su do juče bile ukotvljene u Savetu za (…)
