U svojoj knjizi „Čega je Sarkozi ime“ (2007), filozof i profesor na prestižnoj École normale supérieure Alan Badju pokušao je da ukaže na sistemske uslove koji su doveli do pobede Nikole Sarkozija na predsedničkim izborima u Francuskoj. Kao izraziti protivnik „kapitalo-parlamentarizma“ i njegovih izbora koje uglavnom vidi kao iluziju, odnosno „besmisleno saučesništvo u korupciji“, on tvrdi da se legitimacijski momenat parlamentarne demokratije ne nalazi u stvarnim političkim sadržajima koje različite političke opcije nude na izborima. Umesto toga, Badju taj momenat pronalazi u apstraktnim zakonima i simboličkom nasilju koje dominantni vrše nad potčinjenima kako bi obezbedili reprodukciju postojećeg poretka. Poznati filozof tako, na konkretnom primeru, demaskira mehanizam straha koji je Sarkoziju omogućio dolazak na vlast.
Sa reputacijom „tvrdog“ ministra unutrašnjih poslova u administraciji Žaka Širaka, Sarkozi je situaciju iz 2005. – kada su siromašna i uglavnom migrantska pariska predgrađa gorela usled uličnih nereda –, iskoristio da se predstavi kao spasilac. Ono što se, međutim, ovde pojavljuje kao krucijalna začkoljica i jedan od glavnih Badjuovih argumenata u knjizi, jeste to da je strah od kog Sarkozi „spašava“ Francuze, isti onaj koji je on, kao predstavnik „dominatnog bloka“ u društvu i sâm kreirao. Otuda se on pojavljuje kao samoostvarujuće proročanstvo (eng: self-fulfilling profecy), odnosno kao tvorac straha i kao spasilac, istovremeno. Badjuova knjiga je apstraktno, ali i vrlo sažeto i zgodno štivo koje može poslužiti kao šlagvort za situaciju u Srbiji u kojoj opet imamo jednog spasioca, od samog sebe.
Tajkunski predsednik u „socijalnoj pustinji“ Evrope
U najkraćem, post-socijalistički kontekst Srbije se može tumačiti kroz logiku tragikomedije u tri čina, koju predstavljaju tri naizgled međusobno negacijska perioda: „miloševićevski“ od 1991. do 2001, kvazi-demokratski od 2001. do 2012, i „vučićevski“ od 2012 do danas, pri čemu je ovaj poslednji samo smisaono ponavljanje i nadogradnja prva dva. Sve tri epohe u savremenoj istoriji Srbije obeležava – u nejednakoj meri operacionalizovana i inspirisana drugačijim simbolima – ista filozofija proizvodnje i reprodukcije oligarhijskog političkog i ekonomskog sistema, podređenost svih segmenata društva najogoljenijem tajkunskom interesu i razaranje realnog sektora privrede. Ipak, pod Vučićem Srbija sve više poprima obrise političkog sistema koji je u Francuskoj poznat kao „neobonapartizam“, tj. „demokratski despotizam“. Ona tako postaje evropska avangarda u kontekstu Žižekve teze – koja je formuslisana kao provokacija na račun tzv. antitotalitarne ideologije koja izjednačava komunizam i fašizam – da je „staljinizam budućnost parlamentarne demokratije“.
Slično Sarkoziju, Vučić je postao spasilac od grupa koje su nastale na krilima njegove politike iz poslednje decenije dvadesetog i prve decenije 21. veka. On je sebe na unutrašnjem planu primarno legitimisao kroz narativ o borbi protiv tajkuna i „pljačke države“ (čak i „pljačkaških privatizacija) koje je, opet, stvorila ratna epizoda Srbije iz devedesetih i razaranje Jugoslavije u kojima je bio vrlo zapažen akter. Pre nego što je postao prvi potpredsednik vlade 2012. godine, Vučić je morao pronaći formulu kojom bi opravdao svoje novo (evropsko) političko odelo, a da pritom ne ispusti ili ne prepusti svom nekadašnjem šefu Vojislavu Šešelju veliku podršku koju je SRS imao u prethodne dve decenije. Stoga se odlučio na, sasvim logičan korak: demagoški diskurzivni napad na korupciju i tajkune, pljačkaške privatizacije i partijska zapošljavanja.
Po dolasku na vlast, Vučić je tako odabrao taktiku žrtvovanja Miroslava Miškovića, tajkuna bliskog jednom od njegova dva politička oca (Tomislavu Nikoliću). Tako je Mišković, koji je svojevremeno pokazao potcenjivački odnos prema budućem „vladaru“, „nastradao“ jer je Vučić ispravno procenio da bi simboličkom delegitimizacijom „prvog tajkuna“ mogao politički da profitira, bez da ugrožava sistem koji je tog „lovca na plen“ i stvorio. Štaviše, upravo u vreme njegove vlasti vidimo metastazu klijentelizma i korupcije, kao i pojavu novih Nouveaux Riches koji su u rodbinskim i kumovskim vezama sa predsednikom i njegovim okruženjem. Vučić je dakle politički „uzleteo“ kao borac protiv uzroka problema koji je sam kreirao i koji je, uz to, nastavio da produbljuje stvaranjem novih i „zalivanjem“ starih tajkuna.
Pored pune kontrole nad tajkunima i, uopšteno, komandnom ekonomskom klasom koja poseduje ogroman udeo u ukupnom društvenom bogatstvu zemlje – drugi unutrašnji stub Vučićevog režima je kontrola „narodskih klasa“ (manuelni i nemanuelni radnici, sitni seljaci i samozaposleni, koji čine preko 2/3 stanovništva Srbije). Kontrolu nad ovim slojevima stanovništva Vučić uglavnom uspostavlja tako što ih drži ucenjenim i zastrašenim, poneke i zahvalnim što obavljaju bilo kakve poslove, umesto da padnu ispod granice siromaštva. Osim toga, socijalne pokretljivosti u Srbiji gotovo da nema. Kako su pokazala sociološka istraživanja, primera radi, broj novoupisane dece na srpskim univerzitetima koja dolaze iz radničkih i (…)
