U okviru rasprave o rasizmu i ksenofobiji koja potresa Nemačku, antisemitizam zauzima posebno mesto. Njegov eho ponekad snažno odzvanja, kao što je to bio slučaj prošlog jula, na početku suđenja počiniocu napada na sinagogu u Haleu, 9. oktobra 2019, tokom kojeg su poginule dve osobe.
Grad Hale nalazi se na prostoru bivše Nemačke Demokratske Republike (DDR) — komunističke Nemačke nastale 1949. i nestale 1990. Iako je napadač rođen nakon pada Berlinskog zida, sama činjenica da se grad nalazi na istoku, potkrepila je stavove pristalica jedne pomodne teze: ako su nemački Jevreji ponovo u opasnosti, krivac za to je bivši DDR, kako to, na primer, tvrdi (zapadno)nemački profesor opšte pedagogije Miha Brumlik. U članku naslovljenom „Koliko je DDR bio crnokošuljaški” (tj. nacistički), ovaj univerzitetski profesor navodi više optužujućih elemenata: nekadašnja država počivala je na „autoritarnim hijerarhijskim strukturama”, što navodno svedoči o kontinuitetu sa Trećim rajhom; navodno je odbila da se prihvati „suočavanja sa sopstvenom prošlošću”; i navodno je ucenjivanjem reintegrisala nekadašnje naciste, kako bi obezbedila njihovu vernost. Konačno, Nemačka Demokratska Republika ne samo što nije isplatila odštetu žrtvama Holokausta i Izraelu, nego je vodila i sumnjivu anticionističku politiku uz podršku istočnonemačkih Jevreja. „Antisemitizam je ‘socijalizam za imbecile’, izjavio je svojevremeno jedan od vodećih socijaldemokrata August Bebel. U iskušenju smo da dodamo da je antisemitizam zapravo socijalizam za jednu diktaturu po imenu DDR”, zaključuje Brumlik.
Radikalnija optužba bi se teško mogla izreći. Cenjeni univerzitetski profesor, iz porodice nemačkih Jevreja koji su nakon rata rešili da se vrate u Zapadnu Nemačku, Brumlik je autoritet kako u univerzitetskim krugovima, tako i u medijima koji rado prenose njegove izjave. Američki istoričar Džefri Herf, pak, u DDR-u vidi „drugu antisemitsku diktaturu XX veka” i udara u sličnu tamburu: od 1967, DDR je navodno pokušavao da, uz podršku ekstremne istočnonemačke levice, uništi Izrael. Na koji način? Negujući saradnju sa Palestinskom oslobodilačkom organizacijom (PLO) i arapskim zemljama; prodajući im oružje. Iako DDR jeste zvanično bio anticionistički — istovremeno potvrđujući pravo na postojanje Izraela — izjednačavanje te političke pozicije i antisemitizma predstavlja stvar propagande.
„Inkriminišuće” brojke
Ukoliko se izuzme period od 1949. do 1953, kada je Staljinov Sovjetski Savez tonuo u antisemitsku paranoju, navodeći više od pet stotina Jevreja da napuste DDR, optužbe za antisemitizam nisu nikada ovako otvoreno bile dodavane na spisak nedela komunističke Nemačke. Od kraja XIX do kraja XX veka, nacionalisti su se mahom borili protiv „jevrejske” levice i „judeo-boljševičkog” bauka. Mržnja prema komunizmu je, kao i antisemitizam, bila u temelju nacističke ideologije, koja je marksizam doživljavala kao jevrejsku tvorevinu koju treba eliminisati.
Odgovor je Brumliku stigao od Šarlote Miselvic, spisateljice rođene u berlinskoj četvrti Pankov — dakle, na Istoku — deset godina pre pada Berlinskog zida. U svom tekstu ona podseća na pedijatricu berlinske univerzitetske bolnice Charité, Ingeborg Rapoport, koja je preminula 2017. u 104. godini. Kao Jevrejka i komunistkinja, izbegla je u Ameriku za vreme Trećeg rajha, a da bi potom odlučila da se vrati u svoju otadžbinu, na Istok, i da gradi karijeru u DDR-u. Svedok sve brojnijih ksenofobnih i antisemitskih izgreda nakon prisajedinjenja, Ingeborg Rapoport je ovu pojavu objašnjavala suprotno Herfu i Brumliku: nije li se DDR ujedinio sa Saveznom Republikom Nemačkom, državom u kojoj su nekadašnji nacisti neometano zauzimali visoke položaje? Kako ona tvrdi, Jevreji nisu bili ugroženi u doba DDR-a, ali sada to ponovo jesu!
Ali pristalice teze o antisemitskom DDR-u za to ne mare. Hari Vajbel, (zapadnonemački) istoričar koji je posvetio karijeru oslikavanju Istočne Nemačke u nacističko crne nijanse, tvrdi da je u arhivama, u koje je on prvi, ako ne i jedini, imao uvid, pronašao inkriminišuće brojke: Štazi, istočnonemačka tajna služba, zabeležila je 7000 rasističkih i antisemitskih napada, od kojih je 145 skrnavljenja jevrejskih grobalja i 200 „napada pogromskog tipa” na celokupnoj teritoriji, kao i „10 linčovanja u 400 gradova”. Iako su huliganizam na periferiji fudbalskih mečeva kao i isticanje nacističkih simbola bili poznati, razmere koje im pripisuje Vejbel iznenadile su stanovnike bivšeg DDR-a. Istina je da su se vlasti sa manje žara razračunavale sa neonacističkim delinkventima nego sa protivnicima režima, ali brojeve koje navodi ovaj istoričar treba uzeti sa oprezom. Slično istraživanje nije sprovedeno u nekadašnjoj Saveznoj Republici Nemačkoj, gde je, uprkos „suočavanju sa prošlošću”, državni antikomunizam doveo do velike popustljivosti u pogledu (…)
