Ako ste žena koja danas živi i radi na Zapadu, izvesno je da vam imena Bugarki Elene Lagadinove i Ane Durševe ili Zambijki Lili Monze i Čibese Kankase nisu poznata a njima, pak, dugujete jedan deo svojih prava. Ukoliko nikad niste čuli za njih to je zato što su pobednici hladnog rata iz svog narativa uklonili brojne doprinose žena Istočnog bloka i zemalja Juga međunarodnom feminističkom pokretu. Osećaj pobede Zapada nakon nestanka Sovjetskog Saveza izbrisao je iz sećanja svako pozitivno nasleđe povezano sa socijalističkom prošlošću. Ona će ubuduće biti svedeno na autoritativni režim, redove ispred pekara, gulag, ograničenje putovanja u inostranstvo i tajnu policiju.
Zapadnjaci uglavnom ne znaju da se brza modernizacija Rusije i pojedinih zemalja Istočne Evrope podudarila sa dolaskom socijalizma u te države. Na primer, životni vek u carskoj Rusiji je 1910. godine iznosio oko 33 godine prema 49 u Francuskoj. Taj broj se više nego udvostručio 1970. godine dostižući u SSSR-u 68 godina, odnosno samo tri godine manje nego u Francuskoj. Godine 1918. Sovjetski Savez u svoj Ustav unosi princip pravne jednakosti među polovima a 1920. godine, kao prva zemlja u svetu, legalizuje abortus. Država se ozbiljno trudi da finansira različite načine kolektivnog čuvanja dece mnogo ranije nego što je Zapad o tome počeo da razmišlja i puno ulaže u obrazovanje i školovanje žena. Uprkos brojnim greškama u sistemu centralizovanog planiranja, Istočni blok je nakon Drugog svetskog rata ostvario značajne naučne i tehnološke napretke kojima su žene umnogome doprinele.
Naravno, sve to je daleko od savršenog. Abortus je ponovo zabranjen 1938. godine i tako će biti sve do 1955. Patrijarhalno vaspitanje obavezuje žene da uz posao obavljaju i kućne poslove kojima muškarci odbijaju da se bave. Zbog nestašica, kupovina osnovnih proizvoda je naporna koliko i penjanje na Himalaje; često je nemoguće nabaviti jednokratne pelene ili ženske proizvode za higijenu. Isto tako, visoke položaje u politici i privredi i dalje uglavnom zauzimaju muškarci. Pa ipak, napredak je značajan. Nakon 1945. godine veliki broj žena iz Sovjetskog Saveza i Istočne Evrope se zapošljava dok su na Zapadu žene najčešće ograničene na kuhinju ili crkvu.
Tokom hladnog rata, položaj žena u društvu pobuđuje nadmetanje između dva bloka i ono deluje kao podstrek zapadnim zemljama. Godine 1942. Amerikanci oduševljeno otkrivaju uspehe Ljudmile Pavličenko, mlade sovjetske elitne snajperistkinje (njen podvig je 309 ubijenih nacista), koja se u društvu prve dame Elenor Ruzvelt nalazi u obilasku Sjedinjenih Država. Tek nakon lansiranja satelita Sputnjik 1957. godine, pretnja koju predstavlja emancipacija sovjetskih žena počela je da brine Vašington. Može li SSSR, koji mobiliše dva puta više mozgova – i muških i ženskih – od Sjedinjenih Država, da ih pretekne u osvajanju svemira? Američka vlada je naredne godine usvojila Zakon o odbrani države kojim se odobravaju sredstva za obrazovanje žena u oblasti nauke.
Dana 14. decembra 1961. godine predsednik Džon F. Kenedi potpisao je izvršnu odluku 10980 kojom je osnovana prva predsednička komisija o statusu žena. Između ostalih razloga, u obrazloženju se navodi da je njeno osnivanje bitno za nacionalnu sigurnost, ne samo zato što državi treba rezervna vojska radnica za vreme rata, već i zato što američke vođe strahuju da socijalistički ideali ne zavedu nezadovoljne američke domaćice i da se one ne bace u naručje „crvenih“.
Kosmonautkinja koja je bez daha ostavila američku štampu
Na naslovnoj strani lista New York Herald Tribune od 17. juna 1963. godine moglo se pročitati: „Plavokosa Ruskinja postala prva žena poslata u svemir“ a u Springfield Union-u: „Sovjeti šalju u orbitu prvu kosmonautkinju“. Novine objavljuju sliku nasmejane Valentine Tjereškove, stare 26 godina, u svom kosmonautskom skafanderu sa ćiriličnim natpisom „CCCP“. „Rusi su na ovaj način dokazali da žena može da se nadmeće sa muškarcem u najtežim poslovima koje pred nas stavlja razvoj tehnike“, piše Nikola Višne u Le Mondu od 18. juna 1963. I dok zapadnjačke vođe i dalje strepe od posledica koje bi oslobađanje žena imalo na tradicionalni porodični život, Sovjeti jednu od njih šalju u orbitu... Kao odgovor na broj medalja koje su sovjetske sportiskinje osvojile na Olimpijskim igrama u Minhenu 1972, Amerikanci iste godine usvajaju zakon u korist ženskog sporta. Svaki korak napred u Istočnom bloku tera kapitalističke zemlje da preduzmu nove mere.
Do početka sedamdesetih godina, u okviru Ujedinjenih nacija (UN) Sovjetski Savez i njegovi saveznici vode glavnu reč u debatama o položaju žena. Oni takođe zauzimaju centralno mesto na kongresima u organizaciji Međunarodne demoratske federacije žena (WIDF), koju su 1945. godine u Parizu osnovale levičarske aktivistkinje i koja okuplja učesnice iz četrdeset zemalja. Vlade na Zapadu WIDF prikazuju kao „kriptokomunističku organizaciju“. Njen američki ogranak, Kongres američkih žena, raspušten je 1950. godine nakon istrage koju je sprovela parlamentarna komisija za antiameričke aktivnosti. U januaru 1951. godine sedište WIDF-a mora da napusti Pariz nakon što se njena predsednica, Eženi Koton, koja je takođe bila i na čelu francuskog ogranka (Savez francuskih žena), zauzela protiv kolonijalnog rata u Indokini.
U prostorijama novog štaba smeštenog u Istočnom Berlinu, WIDF se zalaže za interese bivših kolonija u svetu. Krajem 1960. godine, Federacija i njene pridružene organizacije ohrabruju nacije u nastajanju u Africi i Aziji da osnuju organizacije žena po modelu onih koje već postoje u Istočnoj Evropi, pružajući im finansijsku i logističku podršku.
U kontekstu dekolonizacije, socijalistički put koji udružuje nacionalizaciju prirodnih resursa, planiranje privrede i razvoj socijalnih službi predstavlja primamljivo rešenje umesto neokolonijalizma koji bi bio posledica ostanka u okviru kapitalizma. Mnoge vođe nezavisnih zemalja Juga tada sklapaju čvrste saveze sa vođama Istočnog bloka. A na veliko nezadovoljstvo Amerikanaca koji strahuju od širenja sovjetskog uticaja. Istovremeno organizacije iz Istočne Evrope sarađuju sa organizacijama koje niču u Aziji, Africi i Latinskoj Americi. Udružene, one osporavaju mišljenje da bi žene mogle pronaći rešenja za svoje probleme u okviru političko-ekonomskih struktura koje nisu raskinule s drugim oblicima potlačenosti i nejednakosti.
Na inicijativu WIDF-a i na predlog jedne rumunske predstavnice, UN su 1975. godinu proglasile međunarodnom godinom žena kako bi privukle pažnju vlada iz čitavog sveta na položaj žena. Inicijativa je nastavljena Decenijom Ujedinjenih nacija za žene, koju su obleležile tri ključne konferencije – u Meksiku (1975), u Kopenhagenu (1980) i u Najrobiju (1985). Radeći zajedno sa Ujedinjenim nacijama, savez žena sa Istoka i Juga nameće napredni program čiji će odjeci trajati.
Veo zaborava koji je prekrio doprinos socijalističkih zemalja oslobađanju žena posledica je ograničenog shvatanja feminističkih ciljeva na Zapadu. Tokom celog XX veka, pa još i danas, marksistički orijentisanim aktivistima prebacivana je ravnodušnost prema pitanjima rase i pola i njihova težnja ka davanju prednosti klasnoj borbi nad svim drugim velikim podelama u društvu. Međutim, bivše socijalističke države Istočne Evrope koje su se na to pozivale radile su u korist emancipacije žena i dekolonizacije više nego što im se priznaje a naročito u poređenju sa Zapadnim državama. Od Tirane na jugu do Talina na severu, od Budimpešte do Vladivostoka pa i dalje, u državama poput Kine, Vijetnama, Kube, Nikaragve, Jemena, Tanzanije i Etiopije, (…)
