Danas je izuzetno teško uspostaviti zajedničke kriterijume za procenu uticaja globalizacije na položaj radnika širom sveta. Dok jedni smatraju da globalno širenje korporativnog kapitalizma jača prava radnika uspostavljajući zakonske okvire i standarde za poštovanje njihovih prava tamo gde ih pre nije bilo, modernizujući istovremeno društva zasićena neformalnim i tradicionalno uspostavljenim oblicima eksploatacije, drugi smatraju da se dešava upravo suprotno, da sfera rada postaje sve više instrumentalizovana za potrebe sticanja profita na načine koji vode ne samo sve većem ograničavanju prava radnika već i smanjivanju njihovog socijalnog kapitala i uticaja u širem društvenom okruženju, uz opšte urušavanje kvaliteta života (npr. ekološkog, bezbednosnog) i povećanje nejednakosti i siromaštva, što dovodi i do novih oblika ropstva.
Ove razlike, koje se u osnovi tiču različitih načina sagledavanja karaktera savremenog kapitalizma, podelile su radnički pokret odavno — već posle Drugog svetskog rata. Tradicionalno je pre Drugog svetskog rata radnički sindikalni pokret u Evropi bio pretežno antikapitalistički. Pri tome, međunarodna federacija radničkih sindikata \(International Federation of Trade Unions, IFTU), iako socijalistička, razvijala se nezavisno od SSSR-a. Iako su tokom celokupnog tog perioda cepanja koja su se događala unutar ove federacije bila prouzrokovana različitim odnosom radnika prema SSSR-u i potrebi da se sa njim sarađuje, nijedna od tih struja nije dovodila u pitanje socijalističke programske ciljeve.
Međutim, ubrzo nakon Drugog svetskog rata, situacija se menja i međunarodni radnički pokret se drugačije profiliše — IFTU se organizaciono transformiše, menja ime, a zatim i cepa, jer dolazi do izdvajanja sindikata (International Confederation of Free Trade Unions, ICFTU, 1949) sa naglašeno antikomunističkom orijentacijom. ICFTU ne samo da je opstala dugi niz godina od tada već je njeno članstvo naglo poraslo nakon raspada Istočnog bloka, te ona u kontinuitetu, sa promenjenim imenom i novim integracijama, nastavlja da postoji do danas. Osnovni principi njenog rada ograničavaju se neposredno na prava radnika u proizvodnom procesu, a ne na opštu kritiku kapitalističkog društva, a oni su ugrađeni i u osam osnovnih standarda koje propisuju konvencije Međunarodne organizacije rada (International Labour Organization, ILO ) u okviru UN.
Države, naročito one u razvoju, koje nemaju ostvareni određeni stepen blagostanja, veoma lako mogu da snize standarde uslova rada, smanje socijalne usluge i potisnu radnike u nastojanju da privuku i zadrže strani kapital. Uz niske standarde zaštite prava radnika i nisku zastuplјenost često usitnjenih, podeljenih ili podržavljenih sindikata, tržište država pritisnutih zahtevima za strukturalnim prilagođavanjem postaju atraktivna za potencijalne spolјnoekonomske partnere. U tom smislu, iako opšti standardi načelno postoje, snižavanje prava radnika može da ima pozitivan efekat na strukturalno prilagođavanje država, a moćne međunarodne institucije poput MMF-a, Svetske banke ili Američkog trezora mogu da nametnu takve kriterijume i dinamiku strukturalnog prilagođavanja koji zahtevaju voluntaristička i restriktivna rešenja u pogledu radničkih prava.
Ukratko, sindikati su danas u poziciji da veoma malo mogu da utiču na tri ključne stvari koje su povezane sa globalizacijom, a tiču se sfere rada — sve upečatljivije povećanje jaza između bogatih i siromašnih, univerzalizaciju korporativnog kapitalizma, i buđenje pokreta koji nastoje da se suprotstave negativnim efektima ovih procesa, jer još uvek ne čine njihov važan deo.
Sindikalno organizovanje radnika u Srbiji
Sindikalno organizovanje radnika u Srbiji neophodno je posmatrati upravo u tom širem kontekstu, koji se odnosi na globalni zamah korporativnog kapitalizma. U Srbiji danas ne postoje sindikati koji su programski antikapitalistički i socijalistički. Dominantni programski okvir u celini je kompatibilan ciljevima Evropske konfederacije sindikata \(ETUC), čiji su pridruženi članovi ili partneri najveći reprezentativni sindikati u Srbiji. ETUC je iznikao iz glavnih već pomenutih sindikalnih struja koje su se u Evropi razvijale nakon Drugog svetskog rata, jasno izdvojenih od komunističkih ideologija, a danas su glavni partner u socijalnom dijalogu EU sa sindikatima. Problem njihove nezavisnosti očituje se već u tome što nemaju samostalne izvore finansiranja, budući da ih finansira Evropska komisija koja je i njihov glavni pregovarač.
To znači da pet najvećih sindikata u Srbiji, Savez samostalnih sindikata Srbije \(SSSS), Ujedinjeni granski sindikati „Nezavisnost“, Asocijacija slobodnih i nezavisnih sindikata (ASNS), Konfederacija slobodnih sindikata (KSS) i Udruženi sindikati „Sloga“, definišu svoje osnovne programske ciljeve u kategorijama socijalnog partnerstva između kapitala i rada, sa vizijom o postojanju njihovog zajedničkog cilja usmerenog na razvoj tržišne ekonomije, iako se u nekim drugim aspektima razlikuju (npr. imaju različite programske pozicije u odnosu na načine političkog angažovanja, partnerstvo sa domaćim političkim strankama, odnos prema međunarodnim partnerima poput Rusije, Kine ili EU, pridavanje važnosti zaštiti nacionalnih interesa, unapređivanju rodne ravnopravnosti, odnosu prema zaštiti životne sredine, javnim dobrima sl.).
Načelno je većina radnika u Srbiji, a verovatno i građana, opredeljena i zainteresovana za smanjivanje društvenih nejednakosti, što bi trebalo da bude pozicija levice. Međutim, levica kao parlamentarna ili mainstream politička opcija zapravo ne postoji, dok nacionalna svest još uvek predstavlja ključni mobilišući faktor u političkom odlučivanju na izborima, te klasni identitet gotovo da ne postoji kao faktor političkog udruživanja koji bi mogao da ojača sindikate u tom pravcu. Potvrđuje se po ko zna koji put da u uslovima opšteg siromašenja čak ni osnovni koncept demokratije ne može da procveta, već se stvara pogodno tlo za razvoj diktatura i populističkih politika, čime se svakako uništava infrastruktura za razvoj demokratije. Radnički sindikati ne odskaču od toga i često imaju sasvim ograničene ciljeve koji ne omogućuju udruživanje u cilju ostvarenja opšteg poboljšanja društvenog položaja radnika ili, u najboljem slučaju, preobražaja celog društva.
Istraživanja u našoj domaćoj sredini, u Srbiji pokazuju visoku zastupljenost nacionalizma, konzervatizma unutar najširih slojeva društva. Obnavljanje levice u takvim uslovima mora strateški da se nosi sa (…)
