Pogleda uperenog u budućnost, emir Ismail Samani dominira centralnim trgom Dušanbea, glavnog grada Tadžikistana. Verni svom poslu, čak i na ovaj kišni dan, ulični fotografi nude ponekim prolaznicima da se slikaju pored dva lava, koja čuvaju monumentalnu statuu. Uz malo savijanja, uspevaju da u kadar ubace zlatni luk i blistavu krunu koja krasi spomenik. Nakon raspada Sovjetskog Saveza i krvavog građanskog rata koji je usledio (1992-1996) – između 100.000 i 150.000 mrtvih, milion raseljenih, u zemlji koja je tada imala 6 miliona stanovnika – vlasti su ga izabrale kao simbol okupljanja jedne rastrzane zemlje. Potekao iz persijske dinastije Samanida, on je krajem X veka vladao velikim carstvom – koje se danas smatra „prvom državom tadžika“ – uključujući Avganistan i veliki deo današnjih Tadžikistana, Uzbekistana, Kirgistana i Turkmenistana, sve do granica Pakistana i Irana. Lice emira se pojavljuje na novčanicama od 100 somonija, nacionalne valute koja takođe nosi njegovo ime.
Najsiromašnija od pet bivših sovjetskih republika u Centralnoj Aziji, i jedina u kojoj se govori persijski, Tadžikistan je pronašao u iranskoj kulturi način da potvrdi svoj identitet, posebno u odnosu na susedni Uzbekistan. Nakon nezavisnosti koja je dodeljena bez podrške lokalnih elita ili snažnog narodnog pokreta, cilj je bio da se stvori ideja tadžičke nacije u zemlji obeleženoj velikim etno-regionalnim razlikama (vidi tekst u okviru). Glavni grad sa milion stanovnika, Dušanbe, je poslednjih tridesetak godina glavne ulice preimenovao po velikim persijskim piscima. Neki od njih su oblikovali „tadžičnost“ još u sovjetskom periodu, posebno Sadridin Aini (1878-1954), leksikograf i tvorac savremenog pisanog jezika. Drugi su dočekali nezavisnost kako bi stekli status u nacionalnoj istoriji, poput srednjevekovnog pesnika Rudakija (859-941), koji se smatra osnivačem klasične persijske književnosti. Njegova skulptura dominira u centralnom parku koji nosi njegovo ime, u središtu luka od mozaika, fontana i zvučnika koji emituju nacionalne pesme i svečane poeme.
Predsednik Emomali Rahmon, na funkciji od 1992. godine, ne ustručava se da crpi reference iz još dalje prošlosti. Jedan od mitova koji se često pojavljuje u zvaničnom diskursu, a koji najviše intrigira zapad, predstavlja Tadžike kao potomke Arijevaca. Ovaj termin neizbežno asocira na „čist“ izvorni narod na kojem su nacisti temeljili superiornost evropske bele „rase“ i njenu težnju da dominira nad drugim narodima, ili da ih uništi. Njihova ideologija se razvijala iz rasnih teorija koje su cvetale u Evropi od sredine 19. veka, prateći (legitimne) radove o poreklu i nastanku indoevropskih jezika. „Brzo se prešlo sa ideje o indoevropskom jeziku na ideju o pra-jeziku kojim su nekada govorili ‘Indoevropljani’, a zatim na uzdizanje tih poslednjih u ‘rasu’, očigledno osvajačku i stoga ‘superiorniju’“, podseća Žan Selije. Ovaj rezon je, na primer, doveo Francuza Artura de Gobinoa (1816-1882) do toga da belu „rasu“ kvalifikuje kao arijevsku, prideva izvedenog iz reči ârya (plemenit) na sanskritu, koji se tada smatrao najbližim oblikom pra-jezika indoevropske grupe.
U Tadžikistanu, vlast se brani od povezivanja sa ovom nesrećnom tradicijom. Smatraju da je postojanje arijevskog naroda dokazano i veruju da njegovo prisvajanje od strane nacističke ideologije ne bi trebalo da liši tadžike, jednog od najstarijih delova arijevskog naroda, prava na to nasledstvo. Na tim osnovama, vlada je 2005. godine odlučila da promoviše svastiku kao nacionalni simbol, što je izazvalo uznemirenost evropskih i američkih ambasada, koje su prepoznale kukasti krst. Lokalna udruženja veterana iz Drugog svetskog rata takođe su se mobilisala. Iako je vlada na kraju odustala od te ideje, osudili su te pritiske i danas se još uvek trude da arijanizmu vrate crte plemstva.
Reference se javljuju u svim aspektima zvaničnog identiteta. Šetnja gradom može da otkrije hotele, banku, fondaciju, između ostalih, koji nose ime Oriyo – „arijevski“ na tadžičkom – ili Ariana, grčki naziv za teritoriju arijevskog naroda. Sam predsednik Rahmon već godinama promoviše ideju da su Tadžici direktni i legitimni potomci arijevskih plemena. On ide toliko daleko da tvrdi da je „reč ’Tadžik’ sinonim za reč ’Arijevac’, koja znači velikodušan i plemenit“, asimilacija koja se ponekad sreće u udžbenicima istorije i u muzejima. U više od trideset godina na vlasti, lider nacije imao je vremena da napiše – ili bolje rečeno potpiše – dvadesetak dela. Njegov najveći uspeh: „Tadžici u ogledalu istorije“, objavljeno 1999. godine, sa podnaslovom „Od Arijevaca do Samanida“. U Tadžikistanu je uobičajeno da se ovo delo predstavlja kao briljantna sinteza naučnih radova – prevedenih na nekoliko jezika. Neki univerziteti u zemlji čak organizuju takmičenja u recitovanju najboljih stranica.
Iako tadžički arijanizam ne proizlazi iz nacističke ideologije, on ima sličnosti sa rasnim idejama XIX i XX veka, posebno sa njihovom ruskom verzijom. U carskoj imperiji, arijevski mit je omogućavao vlastima da rusko osvajanje centralne Azije predstave kao ponovno ujedinjenje velike evropske civilizacije sa kolevkom njenog arijevskog porekla. Rusija je tada trebalo da ima ulogu spone, koja premošćava i potčinjava turkijske narode centralne Azije. Ove predstave su prisutne u vizijama sadašnjih tadžičkih vlasti, koje nastavljaju sa stereotipom, evropskog porekla, suprotstavljajući ove turkijske narode (nomade, varvare) persijskim narodima (urbane, civilizovane).
Arijanizam omogućava Tadžicima da se predstave kao plemenita i „čista“ autohtona „rasa“, ona koja je postojala pre invazija „varvara“. Bivši direktor vrlo zvaničnog Instituta za istoriju u Dušanbeu, Rahim Masov, tako može da napiše da se Uzbeci „ni na koji način ne mogu asimilovati [sa Tadžicima] u smislu fizičkog izgleda i rasnog porekla... Arijevci su bili plavi, visoki sa plavim očima, dok Turci imaju široka lica, male oči, spljoštene noseve, male brade i mongoloidni fizički izgled“. Cilj arijevske „lične karte“ je da uspostavi poseban odnos sa Rusijom ili Evropom, dok istovremeno podstiče i osećaj (…)
