„Previše Žoresovih statua u Francuskoj?“, pita se Žil Aleksander u časopisu Télérama 4. oktobra 1980. Dok je tada žalio zbog odbijanja pariske opštine da podigne spomenik ovom velikanu, istovremeno je ukazivao na to koliko je njegovo ubistvo – koje je bilo prvi čin rata 1914. godine – zamrzlo lik Žana Žoresa u figuri pacifiste. Protiv tog pojednostavljenja, koje omogućava nedoličnu instrumentalizaciju njegovih izjava od strane desnice, potrebno je ponovo otkriti pravog Žoresa – na šta pozivaju istoričari Žil Kandar i Vensan Dikler, čija je referentna biografija nedavno ponovo objavljena u džepnom izdanju (1).
Tim pre što, kako podseća i njihov kolega Žan-Nima Dikang (2), poslanik iz Karmoa je, za razliku od većine svojih savremenika s levice, kroz svoje ogromno delo ostavio „zamisao alternativne doktrine u odnosu na marksističku teoriju klasne borbe“ (Kandar i Dikler). Ova trojica autora, jasno profilisanih kao ljudi levice (Dikang je član Fondacije Gabrijel Peri, dok je Kandar ključna figura Fondacije Žan-Žores), smeštaju njegovu misao u žive rasprave koje su tada potresale Socijalističku internacionalu, uključujući i njegove polemike s Rozom Luksemburg – koja ga je smatrala previše popustljivim prema buržoaskim institucijama.
Iako je Žoresovo ime i dalje prepoznatljivo i povezano sa socijalizmom, studija fondacije koja nosi njegovo ime, objavljena povodom stogodišnjice prenošenja njegovih posmrtnih ostataka u Panteon u novembru 2024, pokazuje da je u kolektivnoj svesti kao ključna ličnost ovog političkog pravca zamenjen Fransoa Miteranom (3).
Razlika među njima je nepremostiva. Biografija Žan-Nime Dikanga, kojoj bi se moglo zameriti zbog površno obrađenih ključnih tema kojima se Žores bavio, poput borbe za sekularizam, ipak ima zaslugu što ističe Žoresovu posebnost u Trećoj republici, ugroženoj raznim reakcionarnim strujama (bulanžizam (oblik francuskog fašizma oličen u generalu Bulanžeu i njegovim pristalicama, (…)
